Памяць усіх беларускіх святых

У 1984 годзе ў Тыдзень 3-і пасля Пяцідзесятніцы было ўпершыню здзейснена святкаванне Сабора святых Беларускай зямлі і праслаўленых Царквой у ліку святых. Самымі старажытнымі ў Беларусі з’яўляюцца Полацкая і Тураўская епархіі, таму і першымі вядомымі беларускімі святымі былі Полацкія і Тураўскія кіруючыя архірэі: сьвяціцелі Міна, Дзіянісій і Сымон, епіскапы Полацкія, сьвяціцелі Кірыл і Лаўрэнцій, епіскапы Тураўскія. Яны шануюцца як першыя архіпастыры, якія сваім жыццём і служэннем спрыялі распаўсюджванню веры Хрыстовай у першыя стагоддзі пасля Хрышчэня Беларускай зямлі. Іх свяціцельская дзейнасць праходзіла ў XII і XIII стагоддзях.
У гэты ж перыяд свой манаскі подзвіг здзяйснялі прпадобныя Марцін Тураўскі, Ефрасіння Полацкая, Елісей Лаўрышэўскі.
У XII стагоддзі існавала яшчэ адна старажытная епархія, у склад якой уваходзілі беларускія землі -
Смаленшчыны. Тут праславіўся сваёй дабрадзейнасцю і праведнасьцю верны Расціслаў, князь Кіеўскі і Смаленскі. Ім былі пабудаваныя мноства храмаў і манастыроў на беларускіх землях, сваім жыццём ён уяўляў асабісты прыклад пабожнасці.
У XIII-XIV стагоддзях хрысціянская вера распаўсюджвалася на паўночна-заходніх землях Вялікага
княства Літоўскага. Не заўсёды гэта праходзіла мірна. Менавіта тут здзейснілі свой пакутніцкі подзвіг святыя Антоній, Іаан і Яўстафій Віленскія. Яны шануюцца як першых на Беларусі пакутнікі дзеля Хрыста. І, відаць, не выпадкова пасля іх пакутніцкага подзвіга на землях Вялікага княства Літоўскага ўсталяваўся амаль 200-гадовы перыяд ўмацавання Праваслаўнай Царквы і росквіту асветы і адукацыі. У гэты перыяд Гасподзь праславіў праведную дзеву Іульянію Альшанскую, пра зямное жыццё якой амаль не
існуе звестак. Аднак у яе вобразе ўвасоблена памяць пра многіх беларускіх хрысціянак.
Цяжкім выпрабаваннем для Праваслаўя стаў перыяд уніі. Сваёй устойлівасцю і адданасцю веры
праваслаўнай у гэты час праславіліся праведная Сафія Слуцкая, прападобнамучанікі Афанасій Брэсцкі і Макарый Пінскі.
Як нябесны абаронца дзяцей-хрысціян шануецца пакутнік немаўля Гаўрыіл Беластоцкі.
У перыяд уніі на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага, якое ўваходзіла у склад Рэчы Паспалітай,
засталася толькі адна праваслаўная епархія з цэнтрам у Магілёве. На чале гэтай епархіі стаяў свяціцель Георгій (Каніскі). Ён вёў вельмі актыўную асветніцкую дзейнасць, таму што ў перыяд уніі ўзровень духоўнай асветы як святарства, так і народа быў вельмі нізкім. Сваім служэннем архіепіскап Георгій
рыхтаваў добрую глебу для далейшага вяртання духавенства і народа з уніі ў праваслаўе.
У гісторыі Царквы Хрыстовай мірныя стваральныя перыяды чаргуюцца з перыядамі выпрабаванняў і ганенняў. Адпаведна з гэтым у мірныя часы найбольш праяўляецца подзвіг праведнасьці, а ў часы
ганенняў здзяйсняюцца подзвігі пакутніцтва.
Так, з спачынам ў 1917 годзе праведнага Іаана Кармянскага звязваецца канчатак мірнага перыяду ў гісторыі Царквы на Беларусі. Пасля гэтага пачынаецца перыяд ганенняў, калі пакутніцтва дзеля Хрыста прынялі тысячы людзей. З іх ліку Гасподзь адкрыў лёсы 23-х новапакутнікаў і вызнаўцаў Мінскай епархіі, праслаўленых Беларускай Праваслаўнай Царквой ў 1999 годзе, а таксама навамучанікаў Віцебскай епархіі, праслаўленых ў 2007 годзе.
У апошнія гады ў Сабор Святых зямлі Беларускай ўвайшлі свяшчэннамучанік Паўлін, епіскап Магілёўскі, а таксама Макарый, мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі (забіты татарамі ў 1497 годзе пад Мазыром, што па дарозе з Навагрудка ў Кіеў); Мітрафан, архіепіскап Астраханскі; Гаўрыіл, архіепіскап Разанскі; Іаан, архіепіскап Рыжскі.
Сінод Беларускай Праваслаўнай Царквы ў 2002 годзе да Сабора Беларускіх Святых залічаны свяшчэннамучанік архідыякан Нікіфар (Кантакузен), які быў афіцыйным прадстаўніком Канстанцінопальскага Патрыярха ў Вялікім княстве Літоўскім і праявіў мужнасць, абараняючы Праваслаўе на Брэсцкім Царкоўным саборы 1596 года. Яго цвёрдая асабістая пазіцыя стала прычынай шматлікіх ганенняў з боку каталіцкай улады, якія скончыліся мучаніцкай смерцю архідыякана.

Таксама ў 2002 годзе ў склад Сабору Беларускіх Святых ўвайшлі сьвятыя, якія падвізаліся ў больш даўнія часы. Благаверны Барыс, князь Тураўскі (памяць 6 ліпеня) быў сынам вялікага князя Юрыя аўгарукага, унукам Уладзіміра Манамаха. У 1155 годзе ён стаў князем Тураўскім і Пінскім. Вядома, што ў 1157 годзе Барыс страціў Тураў у выніку міжусобнай барацьбы. Памёр ён ў 1158 годзе і быў пахаваны ў царкве святых пакутнікаў на Нерлі, якую пабудаваў яго бацька Юры.
Благаверная княгіня Еўпраксія Пскоўская паходзіла з Полацка, атрымала адукацыю ў Полацкім Спаскім манастыры. Была забітая ў 1243 годзе ў Пскове сваім пасербам.
Прападобны Генадзь Магілёўскі нарадзіўся ў Магілёве. Быў пастрыжаны ў манаства і жыў у кастрамскіх лясах. Спачыў ў 1565 годзе. Нятленныя мошчы святога Генадзя спачываюць ў Кастраме.
Прападобны Фёдар Астрожскі паходзіў з роду князёў Турава-Пінскіх. Будучы князем, абараняў Праваслаўе ў Вялікім княстве Літоўскім. У 1441 годзе прыняў манаства ў Кіева-Пячэрскім манастыры, дзе і спачыў ў 1483 годзе. Нятленныя мошчы святога Фёдора знаходзяцца ў далёкіх пячорах Свята-Успенскай Кіева-Пячэрскай Лаўры.
Прападобная Харытіна, князёўна Літоўская, паходзіла з роду князёў Літоўскіх. З-за міжусобіц перасялілася ў Ноўгарад, а затым прыняла пострыг ў Свята-Петра-Паўлоўскім жаночым манастыры пад Ноўгарадам. Спачыла у 1492 годзе; нятленныя мошчы святой Харытіны знаходзяцца ў Наўгародскай царкве Пятра і Паўла.
У апошнія гады, дзякуючы архіўным пошукам, папоўніўся сабор навамучанікаў і вызнаўцаў Праваслаўнай веры. Да ліку беларускіх святых далучаны сьвяціцель Іасаф (Жевахов), які ў 1934 годзе ўзначальваў Магілёўскую епархію, а ў трагічным 1937 году быў асуджаны і расстраляны па распараджэнні ўладаў.
У 2004 годзе ў храме Свяціцеля Мікалая горада Петрыкава адбылося царкоўнае ўслаўленне свяшчэннамучаніка Іаана (Пашіна), ураджэнца тых месцаў, які ў сане вікарнага епіскапа служыў на Гомельшчыне і таксама прыняў пакутніцкую смерць за веру ў 1930-я гады.
6 лютага 2006 адбылося ўслаўленне у ліку святых блажэннай Валянціны Мінскай, якая ў цяжкія часы агульнай бязвер’я, калі Царква пераследвалася і храмы руйнаваліся, захоўвала ў душах людзей скарб веры.
11 жніўня 2007 г. была праслаўленая прападобная Манефа Гомельская, жыццёвы шлях якой таксама прыйшоўся на бязбожны час. Нягледзячы на цялесную немач і трагічныя жыццёвыя абставіны, прападобная Манефа захавала і пранесла праз усё жыццё дар глыбокай веры, малітоўнасці і міласэрнасці, за што атрымала
ад Госпада здольнасць з дапамогай малітвы вылечваць хворых і ўмацоўваць нямоглых.

Трапар Сабору Беларускіх святых, глас 5
Ушанаваў Гасподзь Беларускі край / святымі, што добра дагадзíлі Яму:/ свяціцелямі, мучанікамі, прападобнымі і праведнымі,/ якія верна Госпаду паслужылі / і ўзнагароду за подзвіг атрымалі;/ да іх жа цяпер і мы ўсклікаем:/ за нас маліцеся Госпаду, / каб мы ў веры і справах плод добры прынеслi.
Кандак, глас 3.
Божыя ўгоднікі Беларускае зямлі / сёння са спадзяваннем стаяць перад Прастолам Святой Троіцы / і нябачна за нас моляцца Богу і за край наш, / просячы нам міру і вялікай міласцi.